Geld en sparen: wat speelt er in ons brein (zonder dat we het beseffen)?

Sparen lijkt dan wel een economische en rationele beslissing, er speelt veel meer dan u op het eerste gezicht zou denken. Onze manier van omgaan met geld wordt onbewust beïnvloed door verschillende psychologische factoren. In dit artikel belichten we een aantal van die factoren.

Onze relatie met geld wordt – zonder dat we het doorhebben – sterk beïnvloed door verschillende psychologische en gedragsprincipes. Ze bepalen hoe we geld beheren en beïnvloeden ons spaargedrag. Reden genoeg om eens bewust stil te staan bij enkele invloeden die onze financiële keuzes mee vormgeven.

Ons financiële ‘DNA’

De omgeving waarin we opgroeien heeft een grote invloed op hoe we naar geld kijken. Dat wordt in de eerste plaats bepaald door onze ouders. Van spenderen over sparen tot beleggen … zij stellen – al dan niet bewust – het voorbeeld voor ons. Ook de periode waarin we opgroeien, heeft een invloed. Generaties die opgroeiden in tijden met hoge inflatie, maken zich daar later meer zorgen om dan wie opgroeide met stabiele prijzen. Deed de aandelenmarkt het goed toen u jongvolwassen was, dan belegt u later meer in aandelen dan wie opgroeide in slechte beurstijden.

Mentaal boekhouden

Ooit al van ‘mentaal boekhouden’ (mental accounting) gehoord? Toch doet u het ongetwijfeld. Het houdt in dat we geld een mentaal etiket geven op basis van hoe we het verkregen hebben en waarvoor we het willen gebruiken. Afhankelijk van dat etiket, besteden we het geld anders. Ons loon krijgt in onze geest bijvoorbeeld een bestemming nog vóór we het uitgeven. We delen het op in ‘mentale potjes’ – eentje voor de huur, eentje voor boodschappen, eentje voor vakantie … – en we leven ernaar. Financiële meevallers – waar we zelf niks voor moesten doen, zoals een terugbetaling van de belastingen of lottowinst – zullen we véél sneller uitgeven dan onze zuurverdiende centen. Ofwel: de ene euro is de andere niet.

Onmiddellijke beloning

De mens heeft een beperkte wilskracht om verleidingen en beloningen op korte termijn te weerstaan. Instinctief zijn we meer geneigd om geld uit te geven dan het te sparen. Leuke dingen kopen maakt ons meteen gelukkig, sparen niet. Als we iets kopen, komt er dopamine vrij in onze hersenen en ontstaat er een gevoel van plezier. De drang naar ‘instant gratification’ beïnvloedt dan ook ons spaargedrag. Sparen is een psychologische hindernis, want we moeten in het heden een offer brengen om er in de toekomst beter van te worden.

Irrationeel beslissingsproces

Als we geld uitgeven, neemt ons brein ons vaak beet. € 199 euro is aantrekkelijker dan € 200, want onze hersenen zien het eerste cijfer en gebruiken het om de rest van de prijs te interpreteren. Laat het euroteken weg en we zijn helemaal verloren: dan linken we getallen namelijk minder aan geld, en dus minder aan betalen. Waarom er op menukaarten vaak geen euroteken bij de prijzen staat, vraagt u zich af?

Ook context speelt een rol. 100 euro voor een fles wijn in een sterrenzaak? ‘Kom, we doen eens zot.’ 100 euro voor een fles wijn in de brasserie om de hoek? ‘Ben je zot?!’ Of nog: 300 euro extra lijkt peanuts als we een auto van 30.000 euro kopen. Maar als we een fiets van 1000 euro kopen, lijkt 300 euro extra plots een pak meer. Nochtans is de waarde rationeel gezien exact dezelfde.

Mentale barrière

Ook de ‘afstand’ tot het geld speelt een rol. Niettegenstaande het in de praktijk even makkelijk is, zijn we sneller geneigd om 100 euro van onze zichtrekening te halen dan van onze spaarrekening. Geld op een spaarrekening hebben we bewust opzijgezet, we hebben een soort van mentale barrière gecreëerd. Het heeft een speciale status, we raken er liever niet aan. Hoe groter de mentale barrière, hoe moeilijker we het geld uitgeven. Denk nog even terug aan de ‘mentale boekhouding’ die we hierboven bespraken: geld waarvoor we weinig of geen moeite moesten doen, spenderen we makkelijker.

De kracht van inertie

Tot slot speelt ook mee dat wij, mensen, gewoontedieren zijn. We veranderen ons gedrag niet zomaar. Ook onze financiële gewoontes niet. Gedragseconomen vergelijken het met de wet van inertie: eens in beweging gebracht, zal een object dezelfde beweging aanhouden tot er een andere kracht op inwerkt. Dat geldt ook voor ons spaargedrag. Als u elke maand een vast bedrag op uw spaarrekening stort, is de kans klein dat u daar zonder specifieke aanleiding plots mee stopt.

Als er één iets duidelijk mag zijn, is het wel dat psychologie een grotere rol speelt in ons spendeer- en spaargedrag dan we zouden denken. Maar door er even bewust(er) bij stil te staan, kunt u uw spaargedrag en -resultaat positief beïnvloeden. En daar helpen we u graag bij, bijvoorbeeld met deze 3 psychologische trucjes om slimmer te sparen.